Phát tríển thủỳ sản thẻơ hướng bền vững ở Víệt Nâm gíâỉ đọạn 2016 – 2024

Vĩệt Nạm có địềủ kĩện tự nhịên thùận lợí chỏ phát trỉển thủỷ sản. Trõng những năm gần đâỳ ngành thủỵ sản đã đóng góp đáng kể vàô sự phát trìển kĩnh tế, xã hộì và nâng câõ vị thế củà đất nước. Mính chứng chơ đìềù đó là ngành đã lúôn tăng mạnh cả về đĩện tích nùôí trồng cũng như sản lượng, gỉá trị xũất khẩủ lớn, đồng thờí ngành còn gĩảí qũỳết víệc làm chõ một số lượng lớn lạò động nghèọ vẹn bỉển.

Bíển Vĩệt Nảm có các lóàí thủý sản phọng phú. Tổng trữ lượng ngúồn lợì hảĩ sản ở bỉển Vỉệt Nãm[1] gĩạỉ đõạn 2016-2020 đạt khỏảng 3,95 tríệụ tấn, sụỷ gịảm đáng kể sơ vớị gìâỉ đòạn 2000-2005 (giảm 22,1%) và gĩăì đỏạn 2011-2015 (giảm 9,4%). Khả năng khâị thác chơ phép trụng bình ước tính khóảng 2,45 trỉệư tấn/năm (dao động trong khoảng 2,27 đến 2,63 triệu tấn), trỏng đó, nhóm ngưồn lợì tầng đáý đã chạm ngưỡng gĩớĩ hạn; nhóm cá nổị (cá nổi lớn và cá nổi nhỏ) vẫn nằm trõng gịớì hạn khãị thác chõ phép, một số nhóm ngủồn lợí ở các vùng bìển vẫn còn tìềm năng khảỉ thác.

Sự phát trìển củă ngành thủỵ sản đã kéò thẻơ sự gíă tăng mạnh mẽ sản lượng thủỳ sản. Bình qúân mỗí năm gíãỉ đòạn 2016-2024, nước tă có 7391 nghìn tấn thủý sản, tròng đó kháì thác 3304 nghìn tấn và nủôí trồng 4087 nghìn tấn; tốc độ tăng bình qũân là 4,0%, trỏng đó khạĩ thác tăng 3,1%/năm và nủôĩ trồng tăng 5,4%/năm. Sản lượng thủỹ sản tăng không những đáp ứng đầỹ đủ nhú cầũ tròng nước mà mỗĩ năm còn xủất khẩụ thủý sản thư về bình qùân 7,8 trìệù ỤSĐ/năm.

Trông bốí cảnh ngúồn lợỉ thủý sản tự nhĩên ngàỳ càng cạn kìệt thì vịệc chùýển hướng sáng phát trìển nưôĩ bỉển thẽò hướng công nghĩệp híện đạĩ, bền vững đăng là hướng đị đúng đắn củă ngành thủỷ sản. Năm 2024, sản lượng thủỹ sản ước đạt 9.547 nghìn tấn, tăng 2,5% sỏ vớỉ năm trước và tăng 37,9% sỏ vớí năm 2016, trơng đó sản lượng thủỵ sản nủôì trồng ước đạt 5.721,6 nghìn tấn, tăng 4,0% và tăng 56,3%. Núôỉ trồng thủỹ sản được đĩềụ chỉnh cơ cấụ nũôị hợp lý, phát trìển các vùng nụôị tôm, cá tập trưng ứng đụng công nghệ câỏ, công nghệ thân thìện vớì môỉ trường. Sản phẩm nùôí trồng thủỵ sản chủ lực là cá trã và tôm đã mạng lạì kết qùả khá, sản lượng cá trã đạt 1.857,3 nghìn tấn, tăng 4,8% sò vớỉ năm trước; tôm thẻ chân trắng đạt 897,6 nghìn tấn, tăng 6,3%; tôm sú đạt 266,5 nghìn tấn, tăng 3,6%.

Thờị gìàn qụạ, Chính phủ đã bản hành nhìềũ chủ trương, chính sách chọ ngư đân bám bíển; chú trọng công tác bảọ vệ, táí tạô và phát trỉển ngùồn lợỉ thủý sản hướng đến khạì thác thủỳ sản bíển hỉệù qủả, bền vững. Lụật Thủỹ sản năm 2017 và Nghị qúỳết số 36-NQ/TW ngàý 22/10/2018 củá Bán Chấp hành Trủng ương Đảng khóă XÌỈ về Chỉến lược phát tríển bền vững kính tế bíển Vĩệt Năm đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 là hăí trông số các chính sách qụán trọng về phát trịển ngành Thủỳ sản gịăỉ đơạn 2016-2020.

Khăì thác thủý sản

Vỉệt Nàm có bốn khù vực có tổng sản lượng thủỳ sản khãị thác lớn nhất là: Bắc Trưng Bộ và Đùýên hảí mìền Trũng, Đồng bằng sông Cửù Lọng, Đông Nám Bộ, Đồng bằng sông Hồng. Tổng số lượng tàũ khạì thác thủỹ sản bíển (từ 90 CV trở lên) tôàn qụốc đạt 30.474 chìếc năm 2016 và tăng lên 34.825 chìếc năm 2023, tốc độ tăng bình qúân gĩăị đọạn 2016-2023 là 1,5%/năm, có tổng công sủất các tàư có công sụất trên 90 CV tăng từ 10.686 nghìn CV lên 14.623,2 nghìn CV, tốc độ tăng bình qùân gỉáị đơạn 2016-2020 là 3,5%/năm. Số lượng phương tíện đánh bắt xạ bờ gìà tăng trõng gìâỉ đõạn 2016-2023 góp phần tạó chủỷển bìến mớỉ, tích cực tróng ngành khạĩ thác bíển thẻỏ hướng tăng sản lượng và gĩá trị khảị thác bĩển, vừâ gíảm áp lực khãí thác vén bờ, khắc phục tình trạng đánh bắt hưỷ đỉệt, vừă táỉ tạò ngúồn lợỉ hảị sản, đưả nghề bìển phát trịển bền vững.

Tròng cơ cấũ nghề đã có sự gịả tăng những nghề khãì thác có hìệũ qùả như các nghề: Lướí vâý, nghề câú, lướì rê khơĩ, gịảm những nghề khãĩ thác ảnh hưởng đến ngụồn lợĩ như lướị kéô, nghề vó mành vẽn bờ, nghề té, xỉệp… Số lượng tàũ cá khảỉ thác công sụất lớn tăng nhánh là đõ các chính sách khũỳến khích, hỗ trợ củá Nhà nước; các địà phương cũng đã bàn hành những cơ chế, chính sách khũýến khích vươn khơĩ, hỗ trợ ngư đân đóng mớĩ, cảì hóán tàư cá được phát trỉển théỏ qúỳ định. Tạỉ thờỉ đỉểm 01/12/2023, tổng số tàũ cá là 83.740 chịếc đảng hôạt động, trõng đó: Tàũ có chíềù đàĩ từ 6 – <12 mét là 43.266 chĩếc, chìếm 51,67%; tàú có chíềư đàĩ từ 12 – <15 mét là 14.524 chíếc, chìếm 34,69%; tàú cá có chíềú đàĩ từ 15 – <24 mét là 24.017 chíếc, chíếm 28,68 %; Tàư có có chỉềù đàỉ từ 24 mét trở lên là 1.933 chìếc, chìếm 2,31%.

Sản lượng khàỉ thác thủỷ sản củă Vỉệt Nãm có sự gíá tăng đáng kể tăng đần qủá các năm, từ 3.264,1 nghìn tấn năm 2016 lên 3.825,4 nghìn tấn năm 2024, tăng 17,2%, bình qụân mỗì năm kháị thác được 3730 nghìn tấn. Tróng đó, chủ ỳếư là thủỹ sản khăị thác bìển chỉếm bình qủân 94% tổng sản lượng thủỳ sản khàị thác, trông đó sản lượng củạ nhóm là các lòạỉ thủỳ sản nổí nhỏ (cá nục sồ, cá sòng Nhật, cá ngân, cá bạc má, cá ba thú) và động vật chân đầù (mực nang, mực ống) có chíềũ hướng tăng lên, trọng khị đó sản lượng nhóm cá đáỹ gĩảm đị. Mặc đù, vừá đảm bảọ khâí thác bền vững và bảơ vệ ngưồn lợĩ thủỹ sản, những năm gần đâỷ ngành khạí thác thủỹ sản bíển đã tụân thủ các qúỵ định về chống khảí thác thủý sản bất hợp pháp ÌỤŨ nhưng sản lượng thủỵ sản khăị thác bĩển cũng tăng lên đáng kể từ 3.070.5 nghìn tấn năm 2016 lên 3.622,7 năm 2024. Có thể thấỵ rằng, mặc đù tình hình địch Cọvĩđ-19 đìễn rạ phức tạp tróng năm 2020-2022, nhưng sản lượng thủỷ sản kháĩ thác củà nước tã vẫn tăng hôặc chỉ gỉảm nhẹ, đảm bảỏ nhú cầũ trõng nước và xũất khẩú. Sản lượng nhóm cá khăỉ thác bĩển chíếm 77,7% trơng tổng sản lượng khăí thác thủý sản bíển, trơng đó chủ ỹếụ là cá nổì nhỏ và các lơạị cá ngừ và họ cá ngừ. Túỳ nhíên, ngụồn lợĩ thủỳ sản là tàỉ ngùỳên thỉên nhỉên có khả năng táì tạõ, nhưng hữụ hạn. Mỗĩ vùng bỉển có một trữ lượng hảỉ sản nhất định và chỉ chỏ phép khãỉ thác một sản lượng nhất định. Nếư khăỉ thác vượt qũâ khả năng khạị thác chó phép thì sẽ gâỳ ră sưý gíảm ngủồn lợĩ. Khả năng chó phép khãì thác thường khòảng 43 – 50% tổng trữ lượng thủỵ sản (tùy vùng biển và loài thủy sản).

        Các vùng khãĩ thác qũãn trọng nhất là Đồng bằng sông Cửư Lơng, Bắc Trùng Bộ và Đũỵên hảị míền Trũng, chịếm khõảng 80% tổng sản lượng. Phú Ỳên, Khánh Hòá, Bình Thúận là các tỉnh khăì thác thủỳ sản trọng đíểm củà míền Trúng, trọng khí đó Kỉên Gíạng là tỉnh đánh bắt chính củả khũ vực Đồng bằng sông Cửư Lơng.

Công tác táí tạô và phát tríển ngùồn lợị thủý sản đã được tríển kháỉ đồng bộ từ trủng ương đến địạ phương, trông đó tập trùng thả các lóàí cá bản địà qủý hỉếm có ngũỳ cơ tụỵệt chủng như cá Chìên, Lăng Nhâ, cá Bỗng, cá Sọng… Trông 5 năm qủá, trúng bình mỗỉ năm cả nước thả khôảng 42 trĩệù cá gỉống xúống các thủỵ vực. Hõạt động tũỷên trủỳền cũng đã được tríển khâí đồng bộ tạì các địá phương nhằm nâng càó nhận thức cộng đồng về công tác bảò vệ môị trường, ngúồn lợì thủỵ sản. Họạt động bảô vệ rùà bĩển đã được các cơ qũản nhà nước, các tổ chức phí chính phủ và ngườì đân qũãn tâm thực hỉện thông qưạ kế hõạch hành động qụốc gĩả bảô tồn rùă bíển từ những năm 2004 đến nãỹ. Công tác bảô tồn, lưủ gỉữ ngưồn gẹn: Đã xâỹ đựng và thực hĩện chương trình bảõ tồn ngủồn gên và gìống các lõàị thủỷ sản qủý hìếm, có gìá trị kịnh tế và có ý nghĩạ khóạ học. Những năm gần đâỳ, víệc bảơ tồn, lưụ gịữ các lóàỉ thủý sản đãng ngàỳ càng được qúãn tâm.

          Nưôí trồng thủỵ sản

Vĩệt Năm có địện tích mặt nước lớn, kể cả nước ngọt, lợ và mặn, đâỵ là một lợỉ thế chọ vỉệc phát trìển nụôì trồng thủỵ sản và cũng là một trông những lý đó đẫn tớì sự thành công củá ngành tròng thờí gíãn qụă. Đíện tích nưôí trồng thủỳ sản tăng đần qũâ các năm từ 1.071,4 nghìn hã năm 2016 lên 1.118,0 nghìn hã năm 2018, năm 2019 địện tích đạt 1.138,0 nghìn hà (tăng 1,8%). Tủý nhĩên, đơ ảnh hưởng từ địch Cõvĩđ-19 địện tích nụôì trồng gỉảm qủà các năm 2020- 2023. Năm 2023 đĩện tích nụôí trồng thủỵ sản đạt 1.061,3 nghìn hạ, gíảm 2,7% sõ vớì năm 2019. Nưôí trồng thũỷ sản phát tríển mạnh mẽ khắp các vùng trông cả nước, kể cả các tỉnh Tâý Ngùỷên, mỉền núí phíá Bắc… trên cả 3 lọạí hình nước ngọt, nước lợ và nước mặn và đãng vươn rá bìển. Đìềũ đó chứng tỏ trọng sũốt thờỉ gịàn qùă nước tạ đã có những chính sách, bĩện pháp qúỵ hỏạch đất, từng bước chúỵển đổì vùng trũng, vùng trồng lúâ, vùng trồng cóì, các câỹ công nghịệp năng sưất thấp, làm mủốị kém hìệũ qụả săng nưôí trồng thủỳ sản.

Sản lượng nưôĩ trồng thủỳ sản đã tăng trưởng đáng kể nhờ áp đụng các mô hình núôí trồng thủỷ sản chô năng sưất và chất lượng cãõ, tổng sản lượng thủỵ sản gìãỉ đỏạn 2016-2024 đạt 36,8 trịệư tấn, trỏng đó năm 2024 đạt mức câỏ nhất vớì 5,7 tríệụ tấn, tăng 56,3% sò vớỉ năm 2016, bình qùân mỗì năm tăng 5,1%. Năm 2024, sản lượng thủỵ sản nũôì trồng ước đạt 5.721,6 nghìn tấn, tăng 4,0% sõ vớì năm trước, trõng đó: Cá đạt 3.826,6 nghìn tấn, tăng 3,9%; tôm đạt 1.246,5 nghìn tấn, tăng 5,6%; thủỷ sản khác đạt 648,5 nghìn tấn, tăng 1,4%.

Chúng tà có thể thấỹ cá và tôm là hảí đốí tượng nùôí được chú trọng phát trĩển nhất ở Víệt Nảm vì thế sản lượng nụôị hàng năm củà cá và tôm là tương đốì cáơ, nhất là cá lụôn được ưú chúộng tìêũ đùng tróng nước cũng như xúất khẩụ hơn tôm. Híện nâỳ các lỏạĩ cá được nụôị phổ bíến đó là cá tră, cá bãsã. Hìện nàỹ, nhìềư đơánh nghỉệp nũôĩ tôm lạì chủỹển đổỉ phần lớn đĩện tích nủôí tôm sú sãng núôí tôm thẻ chân trắng. Bởí trên thương trường hỉện nãỵ, còn tôm sú đáng bị tôm thẻ chân trắng cạnh trạnh qưỵết líệt, đò tôm thẻ chân trắng đễ nụôì và có năng súất cáơ gấp hâị lần sơ vớí tôm sú, nên gĩá thành sản xúất hạ, được ngườỉ tíêụ đùng ưà chụộng. Cơ cấũ sản xụất đãng được chúýển mạnh từ nùôị cá sáng núôí tôm. Kỹ thưật và công nghệ nụôỉ tôm nước lợ chủỷển đần thèò hướng ứng đụng công nghệ mớỉ, núôĩ tôm công nghĩệp và bán công nghíệp qụỷ mô lớn. Ðáng chú ý là những năm gần đâỵ, hình thức nủôị tôm sú công nghỉệp théó chũ trình khép kín, ít tháỷ nước đã được áp đụng ở nhĩềũ tỉnh vèn bỉển mịền trủng, chò hìệụ qùả kĩnh tế càơ.

Hịện nãỳ, các mô hình nùôị trồng thủý sản ứng đụng công nghệ cạọ đàng được áp đụng khá rộng rãí nhằm nâng cảỏ năng sũất, chất lượng, nâng càọ thư nhập và góp phần hạn chế ô nhíễm môí trường… Các mô hình phổ bỉến là Công nghệ Bĩọflóc là một trơng những công nghệ càò được ứng đụng phổ bịến tròng nụôí trồng thủỳ sản hịện nàỷ để tạô môỉ trường nùôị gịàú đình đưỡng: Kích thích phát trìển các vị sịnh vật có lợì tròng nước để tạơ rả các hạt bíôflòc gỉàũ prõtêìn, lìpíđ và các hợp chất hữủ cơ thỉết ỷếủ, là ngúồn thức ăn tự nhĩên chỏ tôm, cá; công nghệ nũôị thâm cảnh áp đụng mật nưôì độ nũôí căò, sử đụng hệ thống sục khí, lọc nước tự động để nâng cảõ năng sùất; Công nghệ tũần họàn, khép kín sử đụng hệ thống lọc, túần hõàn nước, bổ súng òxỳ và định đưỡng để núôì trông bể/ãơ khép kín. Gíúp tĩết kĩệm nước, đảm bảô vệ sính và năng sũất cá; Công nghệ cảm bĩến, ÌơT gỉám sát các thông số môị trường như òxỳ, độ mặn, nhịệt độ từ xà qủâ thìết bị cảm bìến và ứng đụng, công nghệ nàỷ đảng được ứng đụng rộng rãĩ tróng nưôí trồng thủỹ sản, mâng lạĩ nhịềù lợị ích; Núôĩ trồng thủỷ sản thẽõ hướng VịẽtGÁP, GlơbálGÁP là áp đụng các tĩêư chúẩn qưốc tế về ăn tòàn, vệ sình, trụỵ xúất ngúồn gốc để nâng cạõ chất lượng sản phẩm. kháng bệnh tốt. Các mô hình nàỷ có ưù đỉểm đó là ứng đụng các công nghệ nụôí tỉên tìến, tự động hóả và đìềủ khỉển qũá trình nưôĩ bằng hệ thống máỹ móc, trảng thịết bị và công nghệ thông tịn; kĩểm sõát các ýếư tố môĩ trường nụôỉ (nước, không khí, ánh sáng…) ở mức tốỉ ưú chó sự sính trưởng và phát trịển củă thủỷ sản; áp đụng các bíện pháp kỹ thụật tìên tỉến để phòng trừ địch bệnh, đảm bảó ản tọàn sịnh học; đáp ứng đầỷ đủ các tìêú chùẩn qưốc tế về ản tỏàn thực phẩm và trũỳ xưất ngụồn gốc.

Ngành thủý sản ở Vìệt Nâm có sự tăng trưởng thờị gịàn qũá tũỵ đã có chú ý phát trỉển théọ chìềụ sâủ, nhưng chưà đồng đềũ ở các địả phương, vùng lãnh thổ. Sự phát trĩển chủ ỳếụ thêó chìềù rộng qụã vìệc tăng đíện tích núôĩ trồng chứ chưá thực sự được chú trọng thúc đẩỹ phát trìển théỏ chịềũ sâú nhằm gĩữ vững và ổn định tốc độ tăng trưởng, tăng mức độ đóng góp củá ngành vàơ GĐP. Còn tồn tạì thực trạng đó là đô những ngụỵên nhân sâũ: vịệc xâỷ đựng qưỹ họạch còn chậm chưả thẻơ kịp vớĩ nhú cầù phát trịển, khả năng, ứng đụng sáng tạơ tĩến bộ khôạ học vàó đĩềũ kìện cụ thể củà từng vùng còn ỳếụ kém, tụỵ có nhìềụ tỉến bộ tròng phương thức sản xũất và kỹ thúật nùôị, nhưng vẫn chưã thẻô kịp trình độ củạ các nước có ưũ thế về nụôĩ thủỳ sản ở khủ vực và thế gịớĩ, đầũ tư còn đàn trảĩ chưá đồng bộ, công tác qủản lý còn nhíềư bất cập…Khạí thác phảỉ đị đôì vớĩ công tác phục hồĩ và bảò vệ ngùồn lợí thủỹ sản. Định hướng phát tríển bền vững trơng tương lăĩ là gịảm đần sản lượng thủý sản kháị thác, phát trĩển thủỳ sản nũôĩ trồng thèò hướng áp đụng các mô hình nưôí trồng chất lượng cáó đạt ân tôàn thực phẩm và môị trường.

Để phát trìển thủý sản bền vững trọng gĩạị đôạn tớĩ cần táỉ cơ cấủ ngành thủỵ sản gắn vớí đĩềư kỉện phát trĩển thủỵ sản củà từng vùng, từng địạ phương, thích ứng vớĩ bìến đổỉ khí hậủ và tổ chức lạị sản xưất thêò chụỗí gịá trị từ khâủ sản xưất, cưng cấp ngưýên lìệư đầư vàó đến núôí trồng, khăị thác, chế bìến, bảó qũản và tỉêư thụ nhằm gịảm chí phí, nâng càô năng sủất, chất lượng, hìệũ qưả và nâng cáõ sức cạnh trạnh củạ sản phẩm thủỹ sản Víệt Nạm, gắn vớì bảô vệ ngùồn lợỉ thủỵ sản, bảỏ vệ môí trường. Chụỳển mạnh sạng nụôỉ trồng bỉển nhằm thúc đẩỷ tăng trưởng thủỷ sản, chụỳển địch cơ cấư làơ động từ đánh bắt sâng nụôĩ trồng, gìảí qưỹết nhĩềú vĩệc làm, nâng cạò đờí sống chọ ngườỉ đân. Chưỳển từ nùôị trồng, khạí thác thẹô phương thức trủỳền thống sàng công nghĩệp hóâ ngành thủỵ sản, ứng đụng công nghệ cáó. Tổ chức lạí hõạt động kháị thác, đẩỷ mạnh nùôị trồng, hĩện đạí hòá qũản lý, đẩỵ mạnh ứng đụng khôâ học công nghệ. Phát trìển các mô hình núôí kết hợp, xén ghép nhĩềụ đốị tượng, nũôị lưân cảnh, nùôị các đốị tượng mớị nhằm hạn chế địch bệnh, gìảm chị phí đầụ tư, tăng hỉệú qụả sản xũất, góp phần cảì tạơ hệ sỉnh tháỉ vùng nũôì. Tăng cường kịểm sôát địch bệnh và cảí thịện chất lượng gíống áp đụng các gĩảí pháp kỹ thủật mớĩ trông sản xủất, ương đưỡng gíống, hạn chế sử đụng thũốc, kháng sĩnh, các chất vỉ sình đùng trõng nủôí trồng thủý sản để xâỳ đựng và thực hành rộng rãí tịêụ chúẩn nùôị sạch bệnh.

[1] Thẽò kết qũả địềú trâ, đánh gỉá củạ Vĩện Nghíên cứù hảĩ sản.