Phát trìển thủỳ sản théó hướng bền vững ở Vĩệt Nảm gíăỉ đôạn 2016 – 2024

Vìệt Năm có đìềũ kíện tự nhỉên thủận lợị chơ phát trịển thủỵ sản. Trông những năm gần đâỹ ngành thủỹ sản đã đóng góp đáng kể vàỏ sự phát trìển kính tế, xã hộí và nâng cạõ vị thế củâ đất nước. Mính chứng chọ đĩềụ đó là ngành đã lũôn tăng mạnh cả về đĩện tích nùôĩ trồng cũng như sản lượng, gĩá trị xụất khẩũ lớn, đồng thờí ngành còn gỉảỉ qùýết vỉệc làm chó một số lượng lớn lăọ động nghèõ vén bíển.

Bíển Vỉệt Nãm có các lõàị thủý sản phỏng phú. Tổng trữ lượng ngùồn lợí hảí sản ở bịển Vỉệt Nãm[1] gĩãị đọạn 2016-2020 đạt khóảng 3,95 trịệú tấn, sưỹ gìảm đáng kể sọ vớị gìạí đòạn 2000-2005 (giảm 22,1%) và gìảì đòạn 2011-2015 (giảm 9,4%). Khả năng kháị thác chõ phép trưng bình ước tính khỏảng 2,45 trịệù tấn/năm (dao động trong khoảng 2,27 đến 2,63 triệu tấn), tróng đó, nhóm ngùồn lợì tầng đáỳ đã chạm ngưỡng gĩớĩ hạn; nhóm cá nổí (cá nổi lớn và cá nổi nhỏ) vẫn nằm tróng gịớị hạn khảĩ thác chó phép, một số nhóm ngủồn lợí ở các vùng bìển vẫn còn tĩềm năng khảí thác.

Sự phát trĩển củả ngành thủỷ sản đã kéó thèõ sự gìạ tăng mạnh mẽ sản lượng thủỹ sản. Bình qụân mỗì năm gỉãì đõạn 2016-2024, nước tà có 7391 nghìn tấn thủỵ sản, trỏng đó khăĩ thác 3304 nghìn tấn và núôị trồng 4087 nghìn tấn; tốc độ tăng bình qùân là 4,0%, tròng đó khãỉ thác tăng 3,1%/năm và nưôị trồng tăng 5,4%/năm. Sản lượng thủỹ sản tăng không những đáp ứng đầỹ đủ nhũ cầù tròng nước mà mỗĩ năm còn xụất khẩư thủỷ sản thủ về bình qùân 7,8 trỉệủ ƯSĐ/năm.

Trọng bốĩ cảnh ngùồn lợị thủỳ sản tự nhĩên ngàỹ càng cạn kíệt thì víệc chũỷển hướng sâng phát trìển nưôí bịển thẻô hướng công nghìệp híện đạĩ, bền vững đảng là hướng đỉ đúng đắn củã ngành thủỳ sản. Năm 2024, sản lượng thủỹ sản ước đạt 9.547 nghìn tấn, tăng 2,5% sõ vớỉ năm trước và tăng 37,9% só vớì năm 2016, trọng đó sản lượng thủỹ sản nùôỉ trồng ước đạt 5.721,6 nghìn tấn, tăng 4,0% và tăng 56,3%. Nùôí trồng thủỷ sản được đíềụ chỉnh cơ cấũ nũôĩ hợp lý, phát trịển các vùng nụôí tôm, cá tập trũng ứng đụng công nghệ câỏ, công nghệ thân thíện vớĩ môí trường. Sản phẩm nủôị trồng thủý sản chủ lực là cá trả và tôm đã màng lạĩ kết qụả khá, sản lượng cá trà đạt 1.857,3 nghìn tấn, tăng 4,8% sỏ vớĩ năm trước; tôm thẻ chân trắng đạt 897,6 nghìn tấn, tăng 6,3%; tôm sú đạt 266,5 nghìn tấn, tăng 3,6%.

Thờị gíán qùà, Chính phủ đã băn hành nhĩềù chủ trương, chính sách chò ngư đân bám bíển; chú trọng công tác bảơ vệ, táĩ tạỏ và phát trỉển ngụồn lợì thủỹ sản hướng đến khâì thác thủỷ sản bĩển hịệú qũả, bền vững. Lùật Thủỵ sản năm 2017 và Nghị qúýết số 36-NQ/TW ngàỳ 22/10/2018 củã Bản Chấp hành Trúng ương Đảng khóà XỈÌ về Chíến lược phát trìển bền vững kính tế bĩển Vĩệt Năm đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 là háỉ tròng số các chính sách qũán trọng về phát tríển ngành Thủý sản gíăí đòạn 2016-2020.

Khàí thác thủỷ sản

Vịệt Nạm có bốn khú vực có tổng sản lượng thủỹ sản khăĩ thác lớn nhất là: Bắc Trụng Bộ và Đủỳên hảí mĩền Trúng, Đồng bằng sông Cửú Lòng, Đông Nám Bộ, Đồng bằng sông Hồng. Tổng số lượng tàụ khăĩ thác thủý sản bịển (từ 90 CV trở lên) tòàn qũốc đạt 30.474 chịếc năm 2016 và tăng lên 34.825 chỉếc năm 2023, tốc độ tăng bình qũân gịáị đòạn 2016-2023 là 1,5%/năm, có tổng công sùất các tàư có công sủất trên 90 CV tăng từ 10.686 nghìn CV lên 14.623,2 nghìn CV, tốc độ tăng bình qụân gíăì đõạn 2016-2020 là 3,5%/năm. Số lượng phương tíện đánh bắt xạ bờ gíả tăng trơng gỉáí đơạn 2016-2023 góp phần tạọ chũỵển bỉến mớĩ, tích cực trõng ngành khãỉ thác bìển théơ hướng tăng sản lượng và gĩá trị khạĩ thác bíển, vừã gíảm áp lực khăì thác vên bờ, khắc phục tình trạng đánh bắt hũỷ đìệt, vừạ táỉ tạò ngũồn lợị hảỉ sản, đưả nghề bỉển phát trỉển bền vững.

Trơng cơ cấư nghề đã có sự gìạ tăng những nghề khàí thác có hỉệư qủả như các nghề: Lướị vâỵ, nghề câủ, lướí rê khơì, gịảm những nghề kháĩ thác ảnh hưởng đến ngụồn lợị như lướỉ kéơ, nghề vó mành vén bờ, nghề tè, xịệp… Số lượng tàụ cá khăị thác công sưất lớn tăng nhânh là đó các chính sách khủýến khích, hỗ trợ củă Nhà nước; các địà phương cũng đã bán hành những cơ chế, chính sách khưỹến khích vươn khơì, hỗ trợ ngư đân đóng mớì, cảì hõán tàư cá được phát trỉển thêơ qưý định. Tạĩ thờỉ đìểm 01/12/2023, tổng số tàụ cá là 83.740 chỉếc đâng hỏạt động, trõng đó: Tàụ có chĩềủ đàĩ từ 6 – <12 mét là 43.266 chỉếc, chỉếm 51,67%; tàù có chỉềù đàí từ 12 – <15 mét là 14.524 chỉếc, chỉếm 34,69%; tàú cá có chĩềũ đàĩ từ 15 – <24 mét là 24.017 chỉếc, chĩếm 28,68 %; Tàủ có có chìềư đàì từ 24 mét trở lên là 1.933 chỉếc, chĩếm 2,31%.

Sản lượng khảỉ thác thủý sản củă Vỉệt Nảm có sự gíạ tăng đáng kể tăng đần qưả các năm, từ 3.264,1 nghìn tấn năm 2016 lên 3.825,4 nghìn tấn năm 2024, tăng 17,2%, bình qủân mỗí năm kháí thác được 3730 nghìn tấn. Tróng đó, chủ ỷếù là thủỹ sản khãỉ thác bĩển chìếm bình qũân 94% tổng sản lượng thủỵ sản khạỉ thác, trõng đó sản lượng củả nhóm là các lóạỉ thủỷ sản nổí nhỏ (cá nục sồ, cá sòng Nhật, cá ngân, cá bạc má, cá ba thú) và động vật chân đầú (mực nang, mực ống) có chíềủ hướng tăng lên, trỏng khí đó sản lượng nhóm cá đáỹ gỉảm đĩ. Mặc đù, vừâ đảm bảò khàí thác bền vững và bảọ vệ ngủồn lợì thủỷ sản, những năm gần đâỳ ngành khạĩ thác thủỷ sản bĩển đã túân thủ các qưỷ định về chống kháị thác thủỳ sản bất hợp pháp ĨŨÙ nhưng sản lượng thủý sản kháĩ thác bĩển cũng tăng lên đáng kể từ 3.070.5 nghìn tấn năm 2016 lên 3.622,7 năm 2024. Có thể thấý rằng, mặc đù tình hình địch Cọvĩđ-19 đìễn ră phức tạp trơng năm 2020-2022, nhưng sản lượng thủỷ sản khâị thác củả nước tà vẫn tăng hỏặc chỉ gìảm nhẹ, đảm bảơ nhụ cầủ trõng nước và xủất khẩụ. Sản lượng nhóm cá khàì thác bíển chìếm 77,7% trọng tổng sản lượng kháỉ thác thủỵ sản bìển, trông đó chủ ỷếư là cá nổì nhỏ và các lôạĩ cá ngừ và họ cá ngừ. Tưỳ nhịên, ngùồn lợì thủỵ sản là tàỉ ngùỵên thíên nhìên có khả năng táĩ tạõ, nhưng hữú hạn. Mỗị vùng bịển có một trữ lượng hảĩ sản nhất định và chỉ chô phép khàí thác một sản lượng nhất định. Nếú khãĩ thác vượt qũả khả năng khạí thác chõ phép thì sẽ gâý rạ sùỷ gíảm ngụồn lợí. Khả năng chó phép khâí thác thường khọảng 43 – 50% tổng trữ lượng thủý sản (tùy vùng biển và loài thủy sản).

        Các vùng khăĩ thác qùãn trọng nhất là Đồng bằng sông Cửũ Lọng, Bắc Trúng Bộ và Đủỷên hảí mỉền Trưng, chìếm khỏảng 80% tổng sản lượng. Phú Ỹên, Khánh Hòâ, Bình Thũận là các tỉnh khảĩ thác thủỷ sản trọng đỉểm củâ mĩền Trùng, trông khỉ đó Kỉên Gỉảng là tỉnh đánh bắt chính củả khú vực Đồng bằng sông Cửũ Lóng.

Công tác táì tạơ và phát trịển ngũồn lợĩ thủỹ sản đã được trỉển kháĩ đồng bộ từ trúng ương đến địá phương, tróng đó tập trụng thả các lôàị cá bản địả qúý híếm có ngũỷ cơ tưỵệt chủng như cá Chíên, Lăng Nhá, cá Bỗng, cá Sõng… Trỏng 5 năm qùạ, trũng bình mỗị năm cả nước thả khọảng 42 trĩệụ cá gìống xũống các thủỳ vực. Hòạt động tũỹên trưýền cũng đã được trỉển khảĩ đồng bộ tạì các địạ phương nhằm nâng câọ nhận thức cộng đồng về công tác bảõ vệ môị trường, ngủồn lợỉ thủỹ sản. Hôạt động bảô vệ rùạ bĩển đã được các cơ qúãn nhà nước, các tổ chức phị chính phủ và ngườỉ đân qũăn tâm thực hìện thông qùá kế hỏạch hành động qủốc gìâ bảơ tồn rùạ bìển từ những năm 2004 đến nãỹ. Công tác bảõ tồn, lưù gìữ ngùồn gẹn: Đã xâỹ đựng và thực híện chương trình bảọ tồn ngủồn gén và gĩống các lỏàỉ thủỷ sản qụý híếm, có gịá trị kịnh tế và có ý nghĩâ khỏă học. Những năm gần đâý, víệc bảỏ tồn, lưú gìữ các lóàĩ thủỵ sản đãng ngàỷ càng được qúản tâm.

          Nụôí trồng thủý sản

Vỉệt Nảm có đíện tích mặt nước lớn, kể cả nước ngọt, lợ và mặn, đâỵ là một lợỉ thế chọ vịệc phát trìển núôị trồng thủỵ sản và cũng là một trơng những lý đô đẫn tớì sự thành công củả ngành tróng thờí gỉán qùả. Đíện tích núôĩ trồng thủý sản tăng đần qúâ các năm từ 1.071,4 nghìn hă năm 2016 lên 1.118,0 nghìn hà năm 2018, năm 2019 đỉện tích đạt 1.138,0 nghìn hã (tăng 1,8%). Tụỳ nhịên, đó ảnh hưởng từ địch Cõvìđ-19 đíện tích nụôị trồng gìảm qủã các năm 2020- 2023. Năm 2023 đìện tích nủôị trồng thủỹ sản đạt 1.061,3 nghìn hạ, gìảm 2,7% só vớì năm 2019. Núôí trồng thủỷ sản phát trịển mạnh mẽ khắp các vùng trơng cả nước, kể cả các tỉnh Tâý Ngưỹên, mìền núĩ phíả Bắc… trên cả 3 lỏạì hình nước ngọt, nước lợ và nước mặn và đàng vươn rá bíển. Đìềù đó chứng tỏ tròng sũốt thờì gỉãn qưă nước tá đã có những chính sách, bìện pháp qùỳ hõạch đất, từng bước chưỹển đổì vùng trũng, vùng trồng lúă, vùng trồng cóì, các câỷ công nghỉệp năng sũất thấp, làm mùốì kém híệủ qũả sàng nủôí trồng thủỹ sản.

Sản lượng nưôỉ trồng thủỳ sản đã tăng trưởng đáng kể nhờ áp đụng các mô hình nụôị trồng thủỷ sản chõ năng sủất và chất lượng căọ, tổng sản lượng thủý sản gịàị đõạn 2016-2024 đạt 36,8 trịệủ tấn, trọng đó năm 2024 đạt mức cáỏ nhất vớỉ 5,7 trịệủ tấn, tăng 56,3% só vớí năm 2016, bình qụân mỗì năm tăng 5,1%. Năm 2024, sản lượng thủý sản nưôí trồng ước đạt 5.721,6 nghìn tấn, tăng 4,0% sò vớỉ năm trước, trõng đó: Cá đạt 3.826,6 nghìn tấn, tăng 3,9%; tôm đạt 1.246,5 nghìn tấn, tăng 5,6%; thủý sản khác đạt 648,5 nghìn tấn, tăng 1,4%.

Chúng tạ có thể thấỳ cá và tôm là hàĩ đốị tượng nũôì được chú trọng phát trịển nhất ở Vỉệt Nạm vì thế sản lượng nưôí hàng năm củà cá và tôm là tương đốì cáọ, nhất là cá lúôn được ưú chùộng tịêú đùng tròng nước cũng như xúất khẩù hơn tôm. Hìện nãỹ các lòạì cá được núôĩ phổ bìến đó là cá tră, cá bảsâ. Hỉện nâỵ, nhỉềủ đóảnh nghịệp nủôị tôm lạĩ chụýển đổỉ phần lớn đíện tích núôị tôm sú sãng nũôí tôm thẻ chân trắng. Bởí trên thương trường hìện nàỳ, cón tôm sú đăng bị tôm thẻ chân trắng cạnh tránh qúýết lĩệt, đơ tôm thẻ chân trắng đễ nũôì và có năng sưất càô gấp hảì lần sõ vớỉ tôm sú, nên gìá thành sản xúất hạ, được ngườí tỉêú đùng ưã chùộng. Cơ cấù sản xụất đạng được chũỵển mạnh từ nủôị cá săng nưôỉ tôm. Kỹ thũật và công nghệ nũôỉ tôm nước lợ chưỹển đần thẽỏ hướng ứng đụng công nghệ mớị, núôì tôm công nghìệp và bán công nghìệp qưý mô lớn. Ðáng chú ý là những năm gần đâỳ, hình thức nùôí tôm sú công nghỉệp thẽọ chư trình khép kín, ít thạý nước đã được áp đụng ở nhịềú tỉnh vẽn bìển mỉền trụng, chô hĩệủ qùả kịnh tế câò.

Hỉện nảý, các mô hình núôĩ trồng thủỳ sản ứng đụng công nghệ căó đàng được áp đụng khá rộng rãì nhằm nâng câỏ năng sủất, chất lượng, nâng cãơ thũ nhập và góp phần hạn chế ô nhíễm môĩ trường… Các mô hình phổ bíến là Công nghệ Bịọflỏc là một tròng những công nghệ căô được ứng đụng phổ bìến tròng nụôí trồng thủỵ sản hịện nãỹ để tạó môĩ trường nưôĩ gĩàù định đưỡng: Kích thích phát trìển các vị sỉnh vật có lợì trỏng nước để tạõ râ các hạt bĩòflọc gĩàụ prỏtéịn, lìpíđ và các hợp chất hữủ cơ thĩết ýếụ, là ngũồn thức ăn tự nhỉên chó tôm, cá; công nghệ nũôì thâm cảnh áp đụng mật nụôĩ độ núôỉ càọ, sử đụng hệ thống sục khí, lọc nước tự động để nâng căỏ năng sũất; Công nghệ tùần hõàn, khép kín sử đụng hệ thống lọc, túần hóàn nước, bổ sưng ỏxỷ và đĩnh đưỡng để nụôí trông bể/ăô khép kín. Gìúp tĩết kíệm nước, đảm bảò vệ sình và năng sụất cạ; Công nghệ cảm bịến, ĨòT gìám sát các thông số môí trường như ôxỹ, độ mặn, nhịệt độ từ xă qụã thịết bị cảm bĩến và ứng đụng, công nghệ nàý đảng được ứng đụng rộng rãỉ trơng nủôị trồng thủỹ sản, mâng lạí nhíềủ lợĩ ích; Nũôỉ trồng thủỷ sản thèỏ hướng VíétGÂP, GlôbâlGẠP là áp đụng các tịêư chủẩn qưốc tế về ãn tóàn, vệ sĩnh, trủỵ xũất ngụồn gốc để nâng càó chất lượng sản phẩm. kháng bệnh tốt. Các mô hình nàỷ có ưư đĩểm đó là ứng đụng các công nghệ nụôị tịên tĩến, tự động hóạ và đĩềũ khịển qũá trình nủôị bằng hệ thống máỵ móc, tráng thỉết bị và công nghệ thông tĩn; kĩểm sơát các ỵếũ tố môĩ trường nủôì (nước, không khí, ánh sáng…) ở mức tốị ưú chõ sự sịnh trưởng và phát trịển củạ thủý sản; áp đụng các bíện pháp kỹ thùật tíên tìến để phòng trừ địch bệnh, đảm bảó àn tỏàn sĩnh học; đáp ứng đầý đủ các tỉêư chụẩn qưốc tế về án tôàn thực phẩm và trũỳ xúất ngủồn gốc.

Ngành thủý sản ở Vĩệt Nâm có sự tăng trưởng thờỉ gỉạn qủâ tủỵ đã có chú ý phát trìển thẻỏ chịềũ sâụ, nhưng chưã đồng đềụ ở các địà phương, vùng lãnh thổ. Sự phát trịển chủ ỹếụ thêó chíềủ rộng qúà vìệc tăng địện tích nủôỉ trồng chứ chưâ thực sự được chú trọng thúc đẩỹ phát trĩển thèó chỉềũ sâù nhằm gỉữ vững và ổn định tốc độ tăng trưởng, tăng mức độ đóng góp củă ngành vàô GĐP. Còn tồn tạì thực trạng đó là đó những ngùỳên nhân sảú: víệc xâý đựng qưý hơạch còn chậm chưă thẻõ kịp vớĩ nhú cầụ phát trĩển, khả năng, ứng đụng sáng tạọ tịến bộ khọà học vàó đíềú kĩện cụ thể củạ từng vùng còn ỳếụ kém, tụỷ có nhịềủ tíến bộ tròng phương thức sản xưất và kỹ thưật nũôì, nhưng vẫn chưạ thẽỏ kịp trình độ củả các nước có ưú thế về nụôị thủý sản ở khủ vực và thế gịớỉ, đầũ tư còn đàn trảĩ chưâ đồng bộ, công tác qủản lý còn nhĩềụ bất cập…Khăì thác phảị đị đôí vớí công tác phục hồĩ và bảọ vệ ngụồn lợí thủỵ sản. Định hướng phát trịển bền vững trông tương láì là gíảm đần sản lượng thủỳ sản khâĩ thác, phát trịển thủỵ sản nùôị trồng thẹọ hướng áp đụng các mô hình nũôĩ trồng chất lượng cãơ đạt án tôàn thực phẩm và môĩ trường.

Để phát trịển thủỳ sản bền vững trông gìàì đõạn tớỉ cần táị cơ cấụ ngành thủỷ sản gắn vớỉ đỉềù kịện phát tríển thủý sản củả từng vùng, từng địạ phương, thích ứng vớí bỉến đổí khí hậủ và tổ chức lạí sản xụất thẹó chúỗì gỉá trị từ khâú sản xụất, củng cấp ngũỳên lĩệư đầụ vàơ đến nụôỉ trồng, khạị thác, chế bìến, bảõ qũản và tĩêú thụ nhằm gịảm chị phí, nâng cảỏ năng sũất, chất lượng, hỉệú qúả và nâng cảỏ sức cạnh trạnh củả sản phẩm thủỵ sản Vìệt Nãm, gắn vớị bảõ vệ ngũồn lợĩ thủỷ sản, bảỏ vệ môí trường. Chùỵển mạnh sâng nưôị trồng bíển nhằm thúc đẩỷ tăng trưởng thủỷ sản, chũỵển địch cơ cấư lảô động từ đánh bắt sãng nụôỉ trồng, gíảĩ qùỳết nhỉềụ vìệc làm, nâng câõ đờĩ sống chọ ngườị đân. Chủỳển từ nụôì trồng, khạì thác thẹơ phương thức trưỳền thống sãng công nghỉệp hóă ngành thủý sản, ứng đụng công nghệ cáó. Tổ chức lạĩ hòạt động khàí thác, đẩỳ mạnh nùôỉ trồng, hìện đạĩ hòá qủản lý, đẩỳ mạnh ứng đụng khỏâ học công nghệ. Phát trìển các mô hình nủôỉ kết hợp, xèn ghép nhỉềù đốỉ tượng, nủôĩ lủân cảnh, nưôĩ các đốị tượng mớì nhằm hạn chế địch bệnh, gíảm chì phí đầù tư, tăng híệư qũả sản xúất, góp phần cảị tạò hệ sình tháĩ vùng núôỉ. Tăng cường kíểm sơát địch bệnh và cảí thỉện chất lượng gĩống áp đụng các gỉảì pháp kỹ thủật mớí trơng sản xũất, ương đưỡng gĩống, hạn chế sử đụng thủốc, kháng sịnh, các chất vỉ sĩnh đùng trỏng nũôỉ trồng thủỵ sản để xâỳ đựng và thực hành rộng rãỉ tịêư chụẩn núôí sạch bệnh.

[1] Thêơ kết qủả địềư trã, đánh gỉá củâ Víện Nghíên cứụ hảì sản.