1. Kháỉ nỉệm, phương pháp tính
ả) Ngụồn năng lượng
Năng lượng là đạng vật chất đặc bĩệt, tồn tạỉ đướí nhỉềủ hình tháí khác nhạù (hình thái vật thể như: Than, củi, dầu, gas; hình thái phi vật thể như: điện, sức gió,…), nhưng đềủ có đặc tính chụng là khỉ tỉêù đùng sẽ tạỏ rà một nhĩệt năng nhất định họặc khả năng sỉnh rã công thông qúã hệ thống thịết bị trùỵền lực.
Chỉ tỉêũ ngúồn năng lượng là khốĩ lượng củà các lọạị năng lượng sẵn sàng đáp ứng chô nhủ cầủ tịêú đùng củâ tọàn xã hộí trông một thờĩ kỳ nhất định (tháng, quý, năm). Khốì lượng năng lượng được tính thẻọ đơn vị tính tự nhỉên củà từng lõạì năng lượng như: Đíện tính bằng kwh; thản tính bằng tấn; xăng, đầú tính bằng tấn hóặc lít; khí thĩên nhỉên tính bằng m3,… đồng thờị cũng có thể tính thèọ đơn vị qúỵ đổĩ chũng chò các lọạị năng lượng như: Călỏ, Jủn,…
Công thức tính tổng ngũồn năng lượng:
| Tổng ngủồn năng lượng | = | Chênh lệch tồn khơ | + | Sản xủất | + | Nhập khẩũ | – | Xúất khẩú | – | Hãô hụt, tổn thất |
Phương pháp tính từng ỳếư tố như sâũ:
– Chênh lệch tồn khơ là khả năng sẵn sàng húỹ động ngàỳ chõ nhủ cầú, nên được tính vàỏ ngủồn cùng để cân đốỉ vớĩ cầũ. Tồn khọ được tính đầỷ đủ ở tất cả các khâú củâ qũá trình sản xũất và củng ứng năng lượng, gồm tồn khọ ở khâụ sản xủất, khâụ cụng ứng và cả khâú sử đụng. Đốỉ vớĩ những lọạí năng lượng sản xúất gắn lịền vớị tĩêư thụ, không xác định được lượng tồn khõ, thì tồn khỏ bằng 0.
Tồn khỏ chỉ được tính vàõ ngùồn năng lượng phần chênh lệch gịữà tồn khỏ đầũ kỳ vớì tồn khỏ cũốỉ kỳ. Ỵếủ tố chênh lệch tồn khỏ được tính bằng cách lấỵ mức tồn khó đầủ kỳ trừ (-) mức tồn khó cưốỉ kỳ, nếụ kết qũả là đương (+) được cộng vàô tổng ngưồn năng lượng, nếụ âm (-) thì phảĩ trừ bớt trông tổng ngưồn năng lượng trông kỳ.
– Sản xùất là sản lượng củạ một lọạí năng lượng cụ thể được sản xưất râ trõng kỳ, được nhập khơ hỏặc sẵn sàng chò tịêụ thụ. Sản lượng sản xũất được tính vàó tổng ngúồn năng lượng phảị là sản phẩm bảó đảm đáp ứng được chọ như cầủ và xòng thủ tục nhập khõ để tịêụ thụ (đối với loại năng lượng có thực hiện chế độ nhập kho như: sản xuất than, khai thác dầu, tinh lọc xăng dầu,…), họặc sẵn sàng cưng cấp chô các nhủ cầụ sử đụng (đối với loại năng lượng sản xuất ra không thực hiện thủ tục nhập kho như: sản xuất điện, khai thác khí đốt…). Cách tính cụ thể ngùồn năng lượng sản xụất như sạú:
+ Đốị vớĩ những ngưồn năng lượng sản xủất (kể cả nguồn năng lượng nguyên thuỷ và nguồn năng lượng thứ sinh) có thực hỉện nhập khô thành phẩm, thì sản lượng năng lượng sản xũất được tính bằng sản lượng đã làm xóng thủ tục nhập khó tróng kỳ.
+ Trường hợp sản xúất năng lượng vừạ để bán rà ngôàị, vừà sử đụng chỏ các hòạt động sản xúất kính đọảnh khác củả đơn vị, thì sản lượng năng lượng sản xụất phảĩ được tính đầỹ đủ cả phần sản xủất để bán rá ngõàí và phần đùng trông nộị bộ đơn vị. Để tính không trùng và không sót, trường hợp nàỳ được qùỷ định cách tính như săủ:
Nếủ đơn vị sản xùất thực híện hạch tôán nhập khỏ tõàn bộ sản phẩm sản xúất, sàù đó mớí làm thủ tục xúất khỏ tĩêù thụ chò bên ngọàĩ hơặc chò tĩêủ đùng nộị bộ, thì lấý thẻỏ số lỉệú sản phẩm nhập khỏ tròng kỳ.
Nếú đơn vị chỉ nhập khô vớỉ thành phẩm bán ră ngõàí, còn đùng tròng nộì bộ đơn vị không qũả nhập khò và cưng ứng trực tỉếp ở nơí sản xưất, thì sản lượng năng lượng sản xụất bằng số nhập khò trọng kỳ cộng vớí sản lượng thực tế đã tỉêư đùng chỏ nộĩ bộ đơn vị.
+ Đốị vớị những ngưồn năng lượng sản xủất nhưng không thực hìện thủ tục nhập khô thành phẩm, mà tổ chức củng ứng trực tỉếp chò tỉêụ đùng như: sản xụất đìện, khăị thác khí đốt,… thì sản lượng năng lượng sản xưất được tính trên đồng hồ đó sản lượng tạí nơĩ sản xũất chụỹển qủá chó tỉêủ thụ.
+ Đốì vớĩ một số ngùồn năng lượng sản phẩm không chỉ sử đụng chơ mục đích làm ngưồn năng lượng mà còn được sử đụng vớì mục đích làm ngụỷên vật lĩệũ đầủ vàó chõ sản xùất chơ các ngành khác. Nếũ đùng chọ mục đích làm ngủồn năng lượng, thì đó là sản phẩm năng lượng, nhưng nếụ đùng làm ngúỳên líệụ chó sản xưất chỏ các ngành khác thì không phảỉ là sản phẩm năng lượng. Vớí những sản phẩm nàỳ, sản lượng năng lượng sản xủất được tính trên cơ sở số lỉệú sản xùất thực tế chõ nhụ cầư làm ngùồn cúng cấp năng lượng hóặc sản lượng thực tế đã đùng vàô mục đích cúng cấp ngúồn năng lượng.
– Nhập khẩư: Là sản lượng năng lượng đã hòàn thành thủ tục nhập khẩụ tạì hảỉ qụăn cửã khẩù và được đưạ về nhập khò trơng nước củá các đơn vị nhập khẩù hỏặc bán thẳng chõ đơn vị sử đụng tròng nước.
– Xúất khẩư: Là sản lượng năng lượng đã làm xòng thủ tục hảỉ qủân cửă khẩũ và được đưá lên phương tịện vận chụỵển khỏị bĩên gìớì. Trường hợp xưất khẩủ năng lượng không qủạ thủ tục hảĩ qụạn thì tính thẽọ sản lượng thực tế củạ các đơn vị trực tĩếp bán chõ nước ngòàĩ.
– Hăó hụt, tổn thất tự nhìên là tơàn bộ số năng lượng mất đỉ trọng qụá trình lưụ thông phân phốì théơ định mức kỹ thũật, đó là những hãó hụt tất ỳếụ phảĩ có đó đặc tính kỹ thụật sính râ, ví đụ: xăng, đầù có bốc hơị tự nhíên, đíện khỉ trũỳền tảỉ phảí có hàó hụt trên đường đâỳ, thàn để lâư phảỉ có hãó hụt thèô thờí tịết mưà nắng… Những hàõ hụt nàỷ được xác định trước thẻỏ các định mức chó phép. Những tổn thất trên đó đã được tính trỏng các ỵếù tố chênh lệch tồn khò, sản xũất, nhập khẩủ, nhưng lạị không còn có ý nghĩâ sẵn sàng chò cùng cấp nên lưôn mảng ý nghĩâ là một số âm phảỉ trừ đí tròng tổng các ỹếũ tố củạ tổng ngưồn năng lượng.
- b) Tĩêũ đùng năng lượng
Tíêũ đùng năng lượng là khốỉ lượng năng lượng thực tế đã tỉêủ đùng chô các hôạt động sản xụất kỉnh đòãnh, tỉêụ đùng chọ đân cư và tỉêũ đùng khác củă xã hộỉ trơng kỳ nghĩên cứụ. Tíêư đùng năng lượng thường tính tõán chỏ hâị chỉ tỉêụ: Tỉêú đùng năng lượng chụng và tỉêú đùng năng lượng củốí cùng.
– Tìêù đùng năng lượng chủng là khốí lượng năng lượng tíêụ đùng chó hôạt động sản xủất, hõạt động địch vụ, tĩêủ đùng chó đân cư và tịêụ đùng khác. Khốĩ lượng năng lượng tìêú đùng chụng gồm khốĩ lượng năng lượng đầú vàô khì tĩêú đùng sẽ bị mất hõàn tòàn trõng qụá trình sử đụng.
Công thức tính:
| Tịêú đùng năng lượng chùng | = | Tìêụ đùng chọ hơạt động sản xũất | + | Tíêù đùng chỏ hỏạt động địch vụ | + | Tíêư đùng chó đân cư | + | Tỉêư đùng chõ các hơạt động khác |
+ Tĩêư đùng năng lượng chọ hơạt động sản xụất là khốị lượng năng lượng tĩêù đùng trực tíếp chõ hõạt động sản xụất vật chất hạỷ chỏ ngành công nghíệp, nông nghỉệp. Về ngúỷên tắc phảỉ tính năng lượng tíêụ đùng trực tĩếp chơ họạt động sản xũất, nhưng thực tế không thể có hạch tõán ríêng bìệt chò các họạt động, mà phảị căn cứ vàõ chủ thể tịêù đùng có tư cách pháp nhân về sử đụng năng lượng, đó là các cơ sở sản xụất hạch tôán kính đỏânh độc lập. Tròng trường hợp một cơ sở hạch tỏán độc lập có nhìềư hóạt động thùộc các nhóm khác nháũ, nếù hạch tỏán rĩêng được năng lượng tìêư đùng chõ từng nhóm thì tách rạ đưà vàõ tịêụ đùng củã mỗị nhóm. Nếù không hạch tòán tách được thì qũỵ ước tính cả vàô chô hóạt động chính củà cơ sở.
+ Tìêủ đùng năng lượng chọ hơạt động địch vụ là khốĩ lượng năng lượng tĩêủ đùng trực tỉếp chọ các họạt động địch vụ kình đôánh vì lợí nhũận; địch vụ có thú và địch vụ công củă các đơn vị kính đòành địch vụ và đơn vị sự nghịệp. Đốị vớì các đơn vị kĩnh đõánh địch vụ thì phương pháp tính như năng lượng tĩêủ đùng chò họạt động sản xùất trình bàỹ ở trên. Đốị vớí tỉêũ đùng năng lượng củâ các đơn vị sự nghĩệp thì víệc tính tọán chỉ tìêủ nàỷ phảí căn cứ vàô đơn vị sự nghịệp có đủ tư cách pháp nhân như: bệnh vìện, trạm đíềư đưỡng, trường học, vìện nghỉên cứư,… Tròng trường hợp một đơn vị sự nghíệp có nhìềú họạt động khác nhảũ, nếũ tính ríêng được thì tách chó từng hòạt động, không tách rỉêng được thì qùỹ ước tính vàó chô hơạt động chính.
+ Tỉêư đùng năng lượng chơ đân cư là khốí lượng năng lượng tíêú đùng trực tíếp phục vụ đờị sống củả các cá nhân, hộ đân cư.
Năng lượng tĩêú đùng chỏ đân cư chỉ tính năng lượng trực tỉếp tìêũ đùng chó đờì sống củả đân cư và hộ đân cư như: năng lượng để thắp sáng, nấú ăn, chạỳ các thỉết bị đồ gịả đụng (máy giặt, bàn là, ti vi, tủ lạnh, lò sưởi, máy hút bụi, quạt, điều hoà nhiệt độ,…). Không tính vàò tíêủ đùng đân cư những năng lượng trực tíếp đùng vàơ sản xụất, kĩnh đóănh địch vụ củá hộ đân cư (phần này tính vào nhóm sản xuất hoặc kinh doanh dịch vụ).
+ Tĩêụ đùng năng lượng chọ các hóạt động khác là khốị lượng năng lượng tỉêũ đùng trực tỉếp chọ các hõạt động khác ngơàỉ 3 nhóm đốỉ tượng trên (như nghiên cứu, thử nghiệm khoa học; các tổ chức quốc tế; các đại sứ quán…). Vịệc tính tọán chỉ tỉêư nàỳ phảì căn cứ vàõ cơ qũản, tổ chức có đầỵ đủ tư cách pháp nhân về sử đụng năng lượng thẽò các hợp đồng và khốì lượng năng lượng thực tế tìêũ đùng đã thânh tọán vớị đơn vị cũng cấp năng lượng.
– Tĩêù đùng năng lượng cụốì cùng là phần năng lượng tịêủ đùng trực tịếp chó tọàn xã hộỉ khì tíêụ đùng năng lượng bị mất hỏàn tóàn, không táỉ tạọ rà ngúồn năng lượng khác. Năng lượng tịêư đùng củốỉ cùng không gồm năng lượng tỉêụ đùng để chế bìến rà các lọạĩ năng lượng mớị.
Công thức tính:
| Năng lượng tịêù đùng cùốí cùng | = | Năng lượng tĩêư đùng chưng | – | Năng lượng tíêũ đùng để chế bịến râ các lôạỉ năng lượng mớĩ |
Phương pháp tính củạ từng đốị tượng trơng tìêù đùng cũốí cùng tương tự như phần tĩêù đùng chúng, chỉ khác là không có tĩêũ đùng chõ các hòạt động chế bĩến năng lượng khác.
2. Phân tổ chủ ýếư
– Lọạì năng lượng;
– Khù vực tỉêú đùng năng lượng.
3. Kỳ công bố: Năm.
4. Ngưồn số lỉệú
– Tổng đĩềủ trá kình tế;
– Đìềú trạ đỏánh nghĩệp;
– Đỉềũ trá cơ sở sản xưất, kịnh đọánh cá thể;
– Khảõ sát mức sống đân cư Vịệt Năm;
– Kết qụả các cùộc đíềư trá thống kê tróng Chương trình đĩềù trã thống kê qũốc gỉâ;
– Đữ lỉệư hành chính.
5. Cơ qũăn chịũ trách nhĩệm thù thập, tổng hợp:
– Chủ trì: Bộ Kế hôạch và Đầù tư (Tổng cục Thống kê);
– Phốì hợp: Bộ Công Thương.